Zapoznałem się i akceptuję Korzystając z serwisu potwierdzasz, że zapoznałeś się i akceptujesz politykę bezpieczeństwa przetwarzania danych osobowych

Zatrzymany czas.
Konserwacja muzealiów historycznych ze zbiorów Muzeum na Majdanku

Jeden z przedmiotów przekazywanych przez archeologa do muzeum.
Przechowywanie muzealiów w pudełku z papieru bezkwasowego.

Muzealia w konserwacji

Wszystkie przedmioty, które trafiają do zbiorów muzeum, otrzymują status muzealiów, co wiąże się z obowiązkiem właściwego ich przechowywania oraz utrzymania w stabilnym stanie. Niezbędna staje się wówczas prawidłowa konserwacja każdego pojedynczego obiektu. Państwowe Muzeum na Majdanku dysponuje niewielką pracownią, w której przeprowadzane są zabiegi konserwatorskie na przedmiotach wykonanych z metalu, szkła czy drewna. Obiekty tekstylne oraz papierowe konserwowane są w pracowniach zewnętrznych.

Konserwacja znalezisk archeologicznych

Przedmioty odnalezione w trakcie badań archeologicznych, m.in. prowadzonych na terenie byłego obozu zagłady w Sobiborze, przez dziesięciolecia znajdowały się pod powierzchnią ziemi. Zakopane w gruncie ulegały degradacji na skutek oddziaływania temperatury i wilgoci. Wszystkie zagubione w pośpiechu drobiazgi czy celowo ukryte przedmioty przez lata powoli ulegały procesom korozyjnym i gnilnym. W najlepszym stanie przetrwały obiekty wykonane z metali, szkła, tworzyw sztucznych oraz nieliczne ze skóry, które oparły się procesom naturalnego rozkładu. Po wstępnym oczyszczeniu powierzchni, sporządzeniu dokumentacji opisowej oraz fotograficznej przystępuje się do zabiegów konserwatorskich. Konieczne jest prawidłowe określenie materiału a także stanu zachowania poszczególnych obiektów, tak aby dobrać właściwą metodę mechaniczną i chemiczną, bez ryzyka uszkodzenia.

Stan zachowania przedmiotów pochodzących z terenu byłego obozu zagłady w Sobiborze w momencie pozyskania ich przez muzeum.
Stan zachowania przedmiotów pochodzących z terenu byłego obozu zagłady w Sobiborze w momencie pozyskania ich przez muzeum.
Stan zachowania przedmiotów pochodzących z terenu byłego obozu zagłady w Sobiborze w momencie pozyskania ich przez muzeum.

Od znaleziska do eksponatu

Goście muzeum zwiedzający wystawy mogą oglądać obiekty prezentowane w gablotach. Jednak zanim przedmiot trafi na ekspozycję, przechodzi długą drogę: musi zostać odpowiednio oznaczony i opisany w karcie ewidencyjnej oraz poddany niezbędnym zabiegom konserwacyjnym, przede wszystkim w celu oczyszczenia i zabezpieczenia. Prace mają na celu podtrzymanie obecnego stanu zachowania, a nie przywracanie obiektu do stanu pierwotnego. Ślady działania ognia czy długotrwałego przebywania pod ziemią świadczą o historii przedmiotu, którą chcemy opowiedzieć. Umieszczony w przestrzeni wystawy obiekt staje się eksponatem, głównym bohaterem lub uzupełnieniem opowiadanej w muzeum historii.

Etapy postępowania ze zaleziskiem, który ma stać się eksponatem na wystawie, pokazuje krótki film, przygotowany przez pracowników Muzeum na Majdanku.

"Od znaleziska do eksponatu" - kliknij, aby obejrzeć.
Mosiężna broszka dekorowana emalią przed konserwacją.
Broszka z emaliowaną dekoracją po konserwacji.

Przed i po

Celem prac konserwatorskich jest oczyszczenie przedmiotów ze szkodliwych produktów korozji. Usuwa się nawarstwienia ziemne oraz osady i neutralizuje rdzę, zapobiegając tym samym postępującej degradacji powierzchni. W zależności od danego stopu metali czy stanu zachowania stosuje się metody mechaniczne i chemiczne oczyszczania powierzchni poprzedzone próbami, z zastosowaniem specjalistycznych narzędzi i roztworów.

Otwieracz w kształcie ryby, odnaleziony na terenie byłego obozu zagłady w Sobiborze podczas prac archeologicznych. Stan obiektu przed konserwacją.
Otwieracz w kształcie ryby po konserwacji.

Nieoczekiwane odkrycie

Zdarza się, że podczas prac konserwatorskich przedmiot skryty pod grubą warstwą rdzy okazuje się być czymś zupełnie innym, niż początkowo myślano. Tak było z zagadkowym, silnie skorodowanym przedmiotem, który został odnaleziony podczas prac archeologicznych prowadzonych na terenie byłego obozu zagłady w Sobiborze. Z uwagi na znaczne nawarstwienia korozyjne trudno było określić, czym dokładnie jest ten obiekt. Został opisany jako scyzoryk, ale po przeprowadzeniu prac konserwatorskich okazało się, że jest to secesyjny otwieracz w kształcie ryby.

Konserwacja papieru. Książki ze zbiorów Muzeum na Majdanku

W okresie funkcjonowania obozu na Majdanku odebrane więźniom książki gromadzone były w drewnianych barakach służących jako magazyny mienia. Z uwagi na  ich naturalne zużycie oraz przede wszystkim niewłaściwe warunki, w jakich były przechowywane, stan zachowania większości z nich był bardzo zły. Przez długi czas papier narażony był na wilgoć, rozwój mikroorganizów czy żerowanie gryzoni. Po likwidacji obozu na Majdanku w 1944 roku, znalezione na jego terenie książki zostały włączone do zbiorów tworzonego wówczas muzeum.

Prace konserwatorskie nad książkami znajdującymi się w kolekcji Państwowego Muzeum na Majdanku wykonywane są przez pracownie zewnętrzne. Dezynfekcja i odkwaszenie papieru to jedne z pierwszych czynności podejmowanych przez konserwatorów papieru. Następnie oczyszcza się stronice i okładki z powierzchniowych zabrudzeń, używając do tego m.in. pędzli, gąbek kauczukowych. Zardzewiałe elementy metalowe, takie jak zszywki zastępuje się naturalnymi nićmi. Wszelkie ubytki uzupełnia się dopasowanymi kolorystycznie fragmentami masy papierowej, a przetarcia  podkleja specjalną bibułą. Konserwator potrafi rozłączyć sklejone ze sobą karty, a przy użyciu prasy wyprostować pozaginane strony. Grzbiety książek często wymagają wzmocnienia. Obiekty po konserwacji umieszcza się w stabilnych warunkach, co hamuje proces ich dalszego niszczenia.

 

Książka w języku greckim przed konserwacją.
Książka  języku greckim po konserwacji. Papier oczyszczono z zabrudzeń i wyprostowano zagniecenia.
Książka w języku greckim po konserwacji. Luźne pliki kart zostały połączone w blok, który zszyto na nowo bawełnianymi nićmi.
Modlitewnik hebrajsko-niemiecki przed konserwacją.
Modlitewnik hebrajsko-niemiecki po konserwacji.

Znalezione pomiędzy stronami

Podczas konserwacji książek można natrafić na różnego rodzaju pamiątki. Zawiniątko z cienkiej bibuły, znajdujące się pomiędzy stronami hebrajsko-niemieckiego modlitewnika kryło pukiel jasnobrązowych włosów. Po konserwacji włosy zostały zabezpieczone i umieszczone w przezroczystej koszulce.

Modlitewnik hebrajsko-niemiecki przed konserwacją.
Modlitewnik hebrajsko-niemiecki po konserwacji. Oprócz gałązki zabezpieczono także luźną kartkę, znalezioną pomiędzy stronami. 

Podobnie postąpiono z małą gałązką bukszpanu, odnalezioną w innym, hebrajsko-niemieckim modlitewniku. Roślina została oczyszczona na sucho, a oderwany listek doklejony. Gałązkę umieszczono w przezroczystej koszulce zabezpieczającej.

Detal bryczesów (łata) przed konserwacją. 
Detal bryczesów (łata) po konserwacji. Brzegi łat naszytych na kolanach zabezpieczono ściegiem dzierganym. Luźne nici wysnute ze ściegów szwów przymocowano punktowo cienkimi nićmi poliestrowymi
Bryczesy z oznakowaniem więźniarskim przed konserwacją.
Bryczesy z oznakowaniem więźniarskim po konserwacji. Najbardziej osłabione partie wzmocniono na podłożu z jedwabnej organzy. Ubytki oraz rozsnute wątki tkaniny zabezpieczono.

Zabezpieczyć, nie naprawiać

Podczas prac konserwatorskich przy tekstyliach więźniarskich niezwykle ważne jest zachowanie oznakowań obozowych, śladów dawnych reperacji, a także historycznych zabrudzeń i zaplamień. Głównym celem konserwacji pasiaków oraz więźniarskich ubrań cywilnych jest wyeliminowanie niekorzystnych czynników działających na tkaniny oraz zabezpieczenie przedmiotu przed dalszymi zniszczeniami. Ingerencja w oryginalną strukturę obiektu ograniczona jest do niezbędnego minimum.

Widoczne obok bryczesy noszą liczne ślady napraw. Podczas konserwacji zachowano je, mocując luźne wątki i nici osnowy oraz zabezpieczając rozdarcia i brzegi naszytych na kolanach łat. Nici wystające ze ściegów szwów przymocowane zostały cienkimi nićmi poliestrowymi.

Marynarka z oznakowaniem więźniarskim

Powierzchnię tkaniny delikatnie oczyszczono mechanicznie za pomocą odkurzacza konserwatorskiego z precyzyjnymi końcówkami. Równocześnie przy użyciu pincety usunięto wylinki moli odzieżowych. Przed oczyszczeniem przeprowadzono próby trwałości barwników i warstwy malarskiej. Proces oczyszczania przeprowadzono poprzez delikatne zwilżenie obiektu wodą demineralizowaną o temperaturze 400 C i ostrożne odsączenie nadmiaru wilgoci w bawełnianą tkaninę z mikrofibry.

Marynarka przed konserwacją.
Marynarka po konserwacji.

Ubytki w trójkątnych tkaninach tworzących Gwiazdę Dawida zabezpieczono na podłożu. W tym celu ufarbowano organzę jedwabną w kolorach odpowiadających miejscom największych zniszczeń.

Oznakowanie więźniarskie w formie Gwiazdy Dawida - detal marynarki przed konserwacją.
Oznakowanie więźniarskie w formie Gwiazdy Dawida - detal marynarki po konserwacji.

Zagięcia tkaniny podszewki w rękawach zostały rozprostowane, a splątane nici wątków i osnowy uporządkowano, mocując je do podłoża ściegami siatki konserwatorskiej w odległości od 3 mm do 5 mm. Brzegi ubytków zabezpieczone zostały ściegiem dzierganym.

Rękaw marynarki przed konserwacją.
Rękaw marynarki po konserwacji.
Sukienka więźniarska typu pasiak przechowywana w szufladzie metalowego regału.
Klucze umieszczone w ręcznie wykonanych pudełkach z przegródkami z papieru bezkwasowego.
Pudła, w których przechowywane są metalowe miski znalezione na terenie KL Lublin po likwidacji obozu koncentracyjnego.
Maszynki do golenia przechowywane w pudełkach z tektury bezkwasowej.

Obiekty po konserwacji

Konserwacja jest tylko jednym z elementów procesu zabezpieczania zbiorów oraz dbania o kolekcję muzealną. Niezbędne jest zapewnienie obiektom prawidłowych warunków przechowywania, stosowanie się do zaleceń konserwatorskich oraz regularna kontrola stanu zachowania muzealiów. Wszystkie obiekty poddane konserwacji powinny być przechowywane w stabilnych warunkach i zabezpieczone. Do przechowywania muzealiów używa się m.in. specjalnych pudełek z przegródkami, wykonanych z papieru bezkwasowego. Umieszczanie obiektów w szufladach, rozkładanie środków szkodnikobójczych, regularne odkurzanie czy przekładanie bibułką japońską to niektóre z zabiegów, które określa się mianem konserwacji zapobiegawczej. Są to działania, które nie ingerują w strukturę przedmiotów, ale mają na celu uniknięcie czy też zminimalizowanie pogorszenia jego stanu zachowania.